Roald Amundsen was een Noorse poolreiziger, die het hele arctische en nu ook het antarctische gebied wilde verkennen. Hij was de eerste die via de noordwestelijke doorvaart van Noorwegen naar het westen van Canada was gevaren. Ook had hij ambities voor de noordoostelijke doorvaart, boven Finland en Rusland.
In "Aan de Zuidpool" beschrijft hij zijn tocht naar het zuidelijkste puntje van de aarde.
Amundsen, systematisch en analytisch; de wetenschapper onder
de poolreizigers.
Hij was van plan met het schip Fram met het ijs mee van uit
de Beringstraat naar de Noordpool te drijven. Dat kan, omdat de Noordpool een drijvende ijskap is. De
Zuidpool niet, Jules Verne had maar gedeeltelijk gelijk.
Begin 1910 werd bekend dat zowel
Cook als
Peary de Noordpool had bereikt. Wat
bij nader inzien niet zo was, maar dat is weer een ander verhaal. Reden voor Amundsen om te beslissen dat de Zuidpool voor hem
was.
Hij neemt een half
jaar de tijd voor de voorbereidingen vertrekt in augustus 1910 met de Fram.
Er gaan 97 halfwilde eskimohonden mee, die tot dan toe waren
gehuisvest op een onbewoond eiland bij Stockholm. Het succes van de expeditie
hing in feite af van deze honden; uitgebreid beschrijft hij hoe er voor ze wordt
gezorgd, zodat ze gezond en fit en zo mogelijk ook handelbaar zullen aankomen
op Antarctica.
Onderweg in de buurt van Madeira informeert hij zijn
bemanning dat hij niet naar het noorden gaat maar naar de Zuidpool. Dit wordt,
zoals hij het beschrijft, "goed ontvangen".
Begin 1911, 2 januari kruisen ze de Poolcirkel.
Half januari bereiken ze de Rosszee en starten ze met de
bouw van hun winterverblijf.
De materialen worden uit de Fram gehaald met sleden. De
honden willen slecht meewerken, vechten, en hebben weinig uithoudingsvermogen
en gevoelige poten, na maanden stilliggen, maar ze worden al werkend getraind
voor hun uiteindelijke taak.
Amundsen laat niets aan het toeval over: alle onderdelen van
het prefabhuis, dat ze hebben meegenomen uit Noorwegen zijn genummerd en een
van de timmerlui heeft het huis daar ook al eens in elkaar gezet op de werf. De
fundamenten 1.20 m in het ijs, de deuren op het westen in verband met de
oostendwinden.
De eerste keizerspinguïn, die komt kijken wordt even
bewonderd maar verdwijnt dan toch in de pan.
Uiteindelijk bestaat het kampement uit veertien tenten en
het huis, Framheim.
Scott, Amundsens rivaal, komt die zomer nog op bezoek. In het verslag spreekt Amundsen van een allervriendelijkste ontmoeting.
De Fram met een deel van de mannen vertrekt tegen het invallen van de winter in
februari naar Buenos Aires en de overgebleven groep begint met het aanleggen
van voedseldepots op de geplande route. De routes worden gemarkeerd met bevroren kabeljauwen, ook weer handig als hondenvoer op de terugweg.
Blikken met Noors
pemmikan voor de honden, een mengsel van gedroogd mager
vlees en vet, worden opengemaakt en de pemmikan gaat in blokken mee
op de sleden. Het inblikken was alleen nodig voor de warme delen van de reis. Op Antarctica is alle gewoon bevroren en kan het los worden bewaard. Op de Rosszee wordt gejaagd op zeehonden als voedselvoorraad voor
de winter en voor de depots. Het bevroren voedsel kan eenvoudig worden
achtergelaten: verder uit de kust zijn er geen rovers op Antarctica. ("Weet je
hoe een ijsbeer een pinguïn vangt……niet dus…" (van Mirjam))
Ook bij de tochten naar en van de depots wordt nog steeds gekeken
naar de verbetering van de materialen en de kleding. Met de honden gaat het
steeds beter, ook door de ervaring en de harde hand, aan de beschrijvingen te zien, van de mannen.
De depots worden gemarkeerd met een rij genummerde palen met
zwarte vlaggen aan weerszijden met 900 meter tussenruimte, zodat uiteindelijk
elk depot over 18 km breedte gevonden kon worden.
Op de terugweg van het laatste depot, in maart, is het 40
graden onder nul. Tijdens deze laatste voorbereidende tocht verliezen ze honden
en sleden door de kou, maar vooral door gletsjerspleten, diepe scheuren in het
poolijs, die vaak met sneeuw zijn overdekt, waardoor verraderlijke sneeuwbruggen
ontstaan..
De tenten in het basiskamp worden verbeterd, zodat ze minder
wind vangen en er worden veel zeehonden geslacht om een wintervoorraad aan te
leggen.
De honden krijgen goed te eten om ze een goede conditie te
geven voor de tocht in het voorjaar.
De winter valt in.
De vijf wintermaanden, van maart tot juli, blijft het
constant 50 graden onder 0.
Streven was dat half augustus alles klaar zou zijn voor de
tocht: sleden, tenten. Kleding werd uitgebreid uitgeprobeerd en aangepast tot
het goed zat en winddicht en isolerend was. Zwepen, laarzen, lichtgewicht
kisten, slaapzakken, brillen, hondentuig, met alles wat meegaat wordt geëxperimenteerd
tot het in orde is, het hele proces in detail beschreven door Amundsen.
Logboeken
voor dagelijkse waarnemingen gaan mee. Sneeuwschoenen had Amundsen meegenomen
op basis van wat hij had gehoord van andere poolreizigers.
Begin september, in het vroege voorjaar gaan ze op pad, maar
moeten de reis na een week staken, omdat het toch nog te koud is, tot min 60.
Bij de afbeelding: het grote wiel is de afstandsmeter
Uiteindelijk vertrekken ze half oktober, anderhalve maand later, met 5
man, 4 sleden met elk 13 honden.
Problemen ondervinden ze vooral van grote gebieden met
gletsjerspleten, zeker als ze af en toe wat uit koers raken.
Onderweg worden sneeuwheuvels met zwarte vlaggen gemaakt om
de route te markeren voor de terugreis. Begin november, na 6 weken, bereiken ze het laatste
depot. Vanaf dit punt moeten ze alles meenemen, wat ze onderweg nodig hebben.
Ze trekken met een tempo van 37 km per dag met elke vierde
dag als rustdag.
Wat zwakkere honden worden onderweg afgemaakt. Een aantal
honden loopt weg, “deserteurs” in de woorden van Amundsen. Onderweg worden nieuwe kleine depots aangelegd voor de latere terugweg met levensmiddelen en voedsel voor de
honden. Scheelt in gewicht.
Half november komen ze in heuvelachtig terrein, golvend ijs,
waarover ze verder trekken. Vanaf dat punt wordt de reis naar de pool heen en
terug op 60 dagen geschat. De hoeveelheid voedsel, dat meegaat, wordt aangepast aan deze
inschatting.
Met de honden wordt vooral economisch omgesprongen. Er gaan
42 honden mee om de hoogteverschillen te overbruggen. Op het hoogste punt
worden er 24 gedood en gaan ze met 18 verder. Daarvan dienen er later zes als
voer voor de andere honden. Twee sleden met 12 honden zijn voldoende voor de terugtocht.
Ze trekken door bergachtig terrein, met toppen tot 4500 m:
de Alpen, maar dan volledig met ijs bedekt. Gletsjerspleten en zwakke
ijsbruggen vormen de grootste gevaren.
Op 7 december komen ze voorbij de 88.23 zuiderbreedte die Ernest Shackleton twee jaar
daarvoor had bereikt; het punt waarvan hij voortijdig moest terugkeren.
Op 14 december 1911 bereiken ze de Zuidpool; om discussies te
voorkomen over of ze er wel of niet zijn geweest, maken ze een tocht van 18 km
rond dit punt.
Ze laten een klein zijden tentje, Polheim, achter met een vlaggenstok,
een brief aan de koning van Noorwegen en een brief voor Scott, die inderdaad,
zo zal later ook blijken, de eerstvolgende bezoeker was aan de mathematische
zuidpool.
Na Kerst, op 28 december, passeerden ze de bergketen en werd
de daling ingezet, het eerste moment dat ze zeker wisten, dat ze het zouden redden.
Op de terugweg trekken ze van depot naar depot. De eerder gedode
honden worden opgevoerd aan de sledehonden.
In de depots laten ze achter wat ze voor de verdere reis
kunnen missen, voor wie het maar vindt, zeg maar, en op 25 januari 1912 zijn ze terug op Framheim.
Op 4 maart komen ze aan in Tasmanië, om daar te horen dat
geen van de andere expedities de Zuidpool heeft bereikt.
